گفتار درمانی                

تعریف گفتار درمانی:

علمی است که به ارزیابی، تشخیص و درمان انواع اختلالات گفتاری می پردازد. اختلالات گفتاری شایع شامل لکنت، اختلالات تولید(اختلال در تلفظ صداها)، اختلالات صوتی، تأخیر در رشد گفتار و زبان، اختلالات گفتاری ناشی از فلج مغزی ، کم شنوایی،سکته های مغزی و …. می باشد. گفتاردرمانی یکی از رشته های علوم پزشکی در شاخه توان بخشی است که به مطالعه ی جنبه های مختلف گفتار و زبان و تشخیص و درمان اختلالات مربوط بدان می پردازد. گفتاردرمانی به عنوان ترکیبی از دانش و هنر, از مجموعه گسترده ای از علوم انسانی و تجربی بهره می گیرد و کسب مهارت در آن مستلزم فراگیری مباحث پایه از جمله نوروآناتومی و فیزیولوژی مکانیسم گفتار, زبان شناسی و آواشناسی, روان شناسی و روانپزشکی و نیز مباحث تخصصی بیماری شناسی, ارزیابی و درمان اختلالات گفتار و زبان است.

آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) باید در آغاز از ماهیت گفتار و زبان و رشد طبیعی آن آگاه گشته و سپس با انواع اختلالات مربوط به آن آشنا شود و نحوه ارزیابی و درمان آنها را فرا بگیرد. در یک عبارت کوتاه می توان گفت هرگاه یا شیوه صحبت کردن گوینده بیش از محتوای سخن او, توجه شنونده را به خود جلب کند و یا محتوای کلام دچار نابسامانی شود وی مشکوک به نوعی اختلال گفتاری یا زبانی است. آسیب های گفتار و زبان متنوع بوده و از کودکی تا بزرگسالی مشاهده می شود از میان آنها می توان به لکنت, اختلالات تلفظی, اختلالات گفتار و زبان در کودکان دارای مشکل یادگیری زبان و کودکان کم شنوا, عقب مانده ذهنی, اتیستیک, بیماران سکته مغزی و اختلالات گفتاری ناشی از فقدان حنجره و آسیبهای آن اشاره نمود.

هرگونه اشکال در نحوه گفتار و یا ناتوانی در درک گفته های دیگران می تواند موجب اختلال در روابط اجتماعی شخص مبتلا گشته و مانعی در راه پیشرفت تحصیلی فرد و در جامعه و شکوفائی کامل توانائی ها و استعدادهای بالقوه وی شود. این مساله به نوبه خود می تواند صدمات روحی و عاطفی و رفتارهایی نظیرگوشه گیری, پرخاشگری و … و در نهایت تزلزل بهداشت روانی فرد و خانواده او را در پی خواهد داشت.

نقش آسیب شناس گفتار و زبان در مرحله اول, پیشگیری از بروز اینگونه اختلالات از طریق آموزش های انفرادی و گروهی است و در مراحل بعدی, وظیفه او ارزیابی و تشخیص اختلال های گفتار و زبان و تلاش در درمان و اصلاح و جلوگیری از شدت آن ها می باشد.

یکی از اساتید دانشگاه در معرفی رشته گفتار درمانی می‌گوید: رشته گفتار درمانی یکی از زیرمجموعه‌های علوم توانبخشی است و هدف آن یاری رساندن به افرادی است که دچار اختلالات گفتاری و زبانی هستند که این کمک شامل موارد زیر می‌شود.

الف ) کمک به افرادی که اختلالات تلفظی دارند. به گونه‌ای که بتوانند بدرستی تولید صداهای گفتاری را بیاموزند.

ب ) کمک به بیمارانی که اختلال در صوت دارند و یا به علل مختلف حنجره آنها جراحی شده و فاقد صورت طبیعی هستند.
ج ) کمک به بیمارانی که به دلیل آسیب‌های مغزی زبان پریش‌ شده‌اند (این دسته از بیماران قدرت سخن گفتن نداشته و یا بی‌ربط سخن می‌گویند)

د) یاری کردن ناشنوایان برای برقراری ارتباط کلامی.

هـ ) کمک به طیف گسترده‌ای از عقب‌ماندگان ذهنی برای برقراری ارتباط کلامی.

و ) توصیه و مشاوره به افراد جامه به منظور پیشگیری از اختلالات فوق.

آشنایی با اختلالات گفتاری

لکنت زبان : اختلالی است که طی آن جریان روان گفتار با مکث، تکرار هجا و یا کشش های نابجا شکسته می شود و معمولاً همراه با انقباض عضلات اندامهای گفتاری یا در موارد شدیدتر دیگر اعضای بدن می باشد و شیوع آن در پسرها ۳ برابر دخترها است.

نقص شنوایی : بدلیل اهمیتی که شنوایی در گفتار و تصحیح اشتباهات گفتاری دارد هر گونه اختلال در شنوایی بر گفتار اثر گذار خواهد بود. مشکلات گفتاری حاصله شامل اختلال در تولید صحیح صداها ، شناخت محدود، ذخیره واژگان محدود، اختلال صوت و … می باشد.

اختلالات صوت : شامل هر گونه اختلالی است که تارهای صوتی را درگیر می کند مانند اختلال در آهنگ صدا، زیر و بمی، و خشیومی بودن صدا، وجود اختلالات جسمی مانند وجود شکاف کام یا لب و یا بزرگ بودن بیش از حد لوزه ها و نیز کم شنوایی و همچنین استفاده ناصحیح از تارآواها می تواند باعث اختلالات صوت گردد.

اختلالات تولیدی : عبارتست از مشکل در بیان صحیح صداها که می تواند بصورت حذف یا جانشین کردن صدا باشد و در موارد شدید منجر به نامفهوم شدن گفتار می گردد. علت آن می تواند بدلیل نقص ارگانیک در سیستم گفتار ، محیط نامناسب و یادگیری نادرست و یا زمینه ارثی داشته باشد.

تأخیر در رشد گفتار و زبان : اگر گفتار کودکی همزمان با سن تقویمی او پیش نرود دارای تأخیر در گفتار است . کودک طبیعی تا قبل از ۱ سالگی تک کلمات را بیان می کند. تا ۲ سالگی جملات دو کلمه ای و همینطور با افزایش سن ذخیره واژگان نیز بیشتر می شود. از علت های مسبب تأخیر می توان به عقب ماندگی ذهنی کم شنوایی، عوامل محیطی و مشکلات جسمی اشاره کرد.

زبان پریشی : به اختلال گفتاری ناشی از صدمه به سیستم مغزی گفته می شود که فرد قادر به ارتباط گفتاری با دیگران نخواهد بودو این اختلال عمدتاً در افراد بزرگسال بوجود می آید و علت آن ناشی از سکته ها تومورهای مغزی، تصادفات و… می باشد. فرد دارای گفتاری ناروان ، بی محتوا ، خطاهای تولیدی و فلجی می باشد.

۱-تاخیر در گفتار و زبان delayed speech and language

افرادی دارای این مشکل هستند که به دلایل مختلف ازقبیل ناشنوایی- عقب ماندگی ذهنی – فلج مغزی دیرتر از حد طبیعی شروع به صحبت می کنند و گفتاروزبانشان درحدسنشان نمی باشد.

۲-اختلالات روانی گفتارfluency disorder

افرادای که لکنت زبان و پریده گویی دارند جزء این گروه هستند. لکنت زبان  (stuttering )  زمانی اتفاقی می افتد که در روند طبیعی گفتار وقفه های غیر طبیعی و ناگهانی بواسطه تکرار صداها، هجا ها، کشیده گویی:طولانی ادا کردن صدا ها، کلمات و هجا میان پرانی، گیر،قفل و رفتارهای وابسته ایجاد می شود.  تند گویی (cluttering )زمانی اتفاق می افتد که میزان تکلم دچار اشکال شود و گفتار فرد بیش از حد سریع باشد و فرد در گفتار از گفتن برخی از اصطلاحات صرف نظرکند.

۳-اختلالات صوتیvoice disorder

زمانی اختلال صوتی وجود دارد که کیفیت؛ زیروبمی؛ بلندی و انعطاف پذیری صوت فردی متفاوت از صوت افراد؛ جنس؛ سن؛ گروه و فرهنگ مشابه وی باشد. وجود یاعدم وجوداختلال صوت و میزان آن نسبت به قضاوت شنونده متفاوت است. بنابراین کودکان؛ والدین؛ بزرگسالان و آسیب شناسان گفتار و زبان اختلال یا عدم اختلال را بر طبق نیازها و زمینه خود تعیین می کنند.

اختلالات صوتی را میتوان به صور گوناگون طبقه بندی کرد. برخی براساس سبب شناسی؛ برخی براساس ادراکی و تعدادی دیگر براساس جنبش شناسی تقسیم می کنند.

در طبقه بندی براساس سبب شناسی؛ اختلالات صوتی را میتوان به دو دسته ۱- عضوی: که شامل بد آوایی و بی آوایی بدلیل ضایعات بافتی یا بیماریهای عصبی شناخت. ۲- روانزاد: که شامل صوت ناهنجار در اثر سایکو نوروز ؛ اختلالات شخصیتی یا الگوی های نادرست تقسیم کرد.

 
در طبقه بندی براساس دیدگاه ادراکی اختلال در یک یا تعدادی از مؤلفه ها ی صوت شامل زیر و بمی بلندی و کیفیت وجود دارد.

درطبقه بندی جنبش شناسی به دوبخش عمده پرکاری و کم کاری صوتی تقسیم می شود علائم اختلالات صوت شامل موارد زیر است:

۱-گرفتگی صوت ۲- نفس آلودگی صدا ۳- خستگی صوتی ۴- کاهش دامنه آواسازی ۵- بی صدا ۶- قطع زیروبمی یاصدای زیرنامناسب ۷- آواسازی توام باتلاش وکوشش ۸ – لرزش

۴-اختلالات زبانیlanguage disorder

ازجمله اختلالات زبانی آفازی است. آفازی درسه فرایند درک زبان فرمول بندی زبان و یا هر دو اختلال بوجود می آید. آفازی دراثر آسیب به مناطق مختلف مغزی درنیمکره چپ به علل مختلف مانند تصادف سکته مغزی تروما و غیره بوجود می آید آفازی براساس منطقه ای که آسیب دیده تقسیم بندی شده است و شامل انواع زیراست:

۱- آفازی ورنیکه ۲- آفازی بروکا ۳- آفازی انتقالی ۴- آفازی ترانس کورتیکال حسی ۵- آفازی گلوبال ۶- آفازی ترنس کوتیکال حرکتی و براساس نوع آفازی ممکن است علائم زیر دیده شود. پارافازیا – اختلال تکرار – اختلال درخو ندان ونوشتن – اختلال در درک و بیان – اختلال درنامیدن

 
۵-اختلالات تشدیدresonance disorder

تشدید زیر مجموعه کیفیت صوت است در اختلالات تشدید دراثر اختلال در عمکرددریچه کامی- حلقی به علل مختلف فرایند تشدید به درستی انجام نمی شود دو به عبارت دیگر توازن خیشومی – دهانی بهم خورده است. انواع اختلالات تشدیدعبارتند از ۱- خیشومی شدگی بیش از حد: تشدید بیش ازحد هوا درحفره بینی که ممکن است همراه با خروج هوا ازبینی باشد یا نباشد. در این حالت ممکن است برای جلوگیری از خروج هوا درپرده های بینی حرکات انقباضی دیده شود. ۲- خیشومی کمتراز حد: تشدید صداهای خیشومی درحفره بینی یا صورت نمیگیرد یا بسیار کم است . ۳- مختلط: به علت اتصال حفره های بینی وانسداد درقسمت خلف یا قدام بینی هردوحالت خیشوم شدگی وجود دارد.

۶-اختلالات تولیدی Articulation disorder

اختلالات تولیدی مشخصا ً بیش از هر نوع عارضه گفتاری وقت و توجه آسیب شناسان گفتار را به خود مشغول میکند و تقریبا ۸۰ درصد موارد اختلالات گفتاری را تشکیل میدهد. اینگونه افراد در تولید و بیان همخوانها و واکه ها مشکل دارند و به صورت های زیر بیان می شوند: ۱- حذف :یعنی یکی از هم خوانها را حذف میکنند.(مثلآ خط به خط ) ۲ – خرابگویی : دراین نوع خطا گوینده به جای واج هدف یک صدا ی غیرمشخص تولیدمی نماید. ۳ – اضافی دراین حالت یک صدا یا هجا ی نابجا را وارد واژه یا هجای اصلی مینماید(قوه ری به جای قوری). ۴- جانشینی : دراین گونه خطاها گویند یک واج استاندارد به غلط جانشین واج هدف میکند (مثلا یوز به جای روز)