پوکی استخوان و عوارض آن

پوکی استخوان بیماری استخوانی است که تودۀ استخوانی در آن کاهش یافته اما ظاهر بافت شناسی استخوان طبیعی به نظر می رسد؛ این کاهش تودۀ استخوانی باعث حساسیت بیشتر استخوان و ایجاد شکستگی های مکرر در آن خواهد شد.  تصور می شود پوکی استخوان یک بیماری چند عاملی است، که اختلال در عملکرد ویتامین د، کاهش کلسیم خون و سطوح کاهش یافتۀ هورمون استروژن از جملۀ این عوامل هستند.

با اینکه در هنگام ابتلا به پوکی استخوان در تصاویر حاصل از پرتونگاری تغییرات و کاهش شدید تودۀ استخوانی دیده می شود، اما در مراحل اولیۀ بیماری در ظاهر فرد تغییراتی مانند خمیدگی پشت و کوتاهی قد دیده نمی شود؛ این بیماری بسیار ساکت و خاموش پیش می رود تا به مرحله ای برسد که اثرات شدید و غیرقابل برگشت خود را باقی گذارد؛ مانند یک دزد، بسیار آرام و ساکت بدن را تحت تاثیر قرار می دهد بدون اینکه خود بیمار بداند قسمتی از بدنش در حال از دست رفتن است، به همین علت این بیماری کشندۀ خاموش نامیده می شود.  

طبق آخرین آمار، 10 میلیون نفر در جهان (8 میلیون زن و 2 میلیون مرد) مبتلا به پوکی استخوان هستند و 18 میلیون نفر در جهان یا بیشتر مبتلا به کاهش سطح تودۀ استخوانی هستند.

برای پوکی استخوان هزینه ای بالغ بر 20 بیلیون دلار در سال برآورد شده است.

درد مزمن در نواحی استخوان ها، کوتاهی قد، خمیدگی پشت، درد شکمی، یبوست، کاهش اعتماد به نفس و افسردگی از عوارض پوکی استخوان است.

حداکثر تودۀ استخوانی تا 30 سالگی تشکیل خواهد شد و تا این هنگام است که نوجونان و جوانان باید بیشترین مقدار تودۀ استخوانی را بدست آورند، پس از 30 سالگی به علت تغییرات فیزیولوژیک ناشی از افزایش سن کاهش تودۀ استخوانی آغاز خواهد شد. بنابراین سنین یائسگی و پس از آن زمان پیشگیری یا درمان این بیماری نخواهد بود؛ در این سنین شاید بتوان از پیشرفت سریع پوکی استخوان پیشگیری کرد ولی استخوان آسیب دیده و عوارض ناشی از آن غیرقابل برگشت و جبران خواهد بود؛ بنابراین، در هر سنی باید به فکر پوکی استخوان و پیشگیری از آن بود؛ زمان پیشگیری هنگام نوجوانی و دهۀ سوم زندگی است؛ با اینکه بهترین سن برای پیشگیری سنین نوجوانی و جوانی است، اما هیچگاه برای پیشگیری دیر نیست و در هر سنی می توان از پیشرفت سریع تر و بروز عوارض شدیدتر پیشگیری کرد.

بهترین منابع غذایی کلسیم شیر گاو، فرآورده های لبنی کم چرب (ماست، دوغ و پنیر کم چرب)، سبزیجات برگ سبز تیره (مانند: انواع کلم، اسفناج، ریواس، شلغم و ...)، ماهی های کوچک ساردین به همراه استخوان و مغزهای گیاهی خصوصا بادام است.

* غذاهايي كه با استخوان هايمان مهربان نيستند:

} مصرف نمک زیاد باعث دفع کلسیم بدن و در طولانی مدت باعث پیشرفت پوکی استخوان می شود.

} اسید اگزالیک موجود در اسفناج، ریواس، برگ چغندر، چغندر و ... مانع جذب کلسیم می شود؛ بنابراين بايستي لبنيات همراه با اگزالات مصرف نشوند.

} کافئین و نوشابه های کربناته باعث دفع کلسیم بدن خواهند شد.

* بیماری های مرتبط با کاهش کلسیم بدن:

}    بیماری های دستگاه تنفس، بیماری های غده تیروئید، بیماری های خونی مانند تالاسمی، سرطان خون و ...، سوء جذب دستگاه گوارش، بیماری های التهابی مفاصل و استخوان ها (مانند آرتریت روماتوئید)، ام اس و ... .

* داروهای دفع کنندۀ کلسیم:

}        کورتون ها، داروهای ضد صرع مانند فنوباربیتال و فنی توئین، داروهای آسم و تنگی نفس، هپارین، لیتیم و ...

 

 

* به علت تغییرات هورمونی و کاهش سطح هورمون های جنسی در سنین یائسگی، بیشترین بروز پوکی استخوان در سنین یائسگی و پس از آن دیده می شود اما این دوران، زمان درمان یا پیشگیری نیست!

اخیراً پیشنهاد شده است که چاقی اپیدمیک و لاغری متعاقب آن، اثر تعیین کننده ای بر وضعیت استخوان داشته و منجر به استئوپروز می شود. ولی همانطور که قبلا اشاره شد دریافت کلسیم، مخصوصاً از منابع لبنی با کاهش چربی بدن همراه است و این غذاها بخوبی در رژیم های کاهش وزن نتیجه می دهند.

 

زهرا کیانی/ کارشناس واحد بهبود تغذیه جامعه / معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان